کتاب آموزش اصول ترجمه تخصصی صحیح و علمی

پیش گفتار کتاب گفتمان و ترجمه- صلح جو علی

مقدمه در سال ۱۳۴۱ در موسسه انتشارات فرانکلین مشغول کار شدم. علاقه شخصی به مطالعه با وظیفه شغلی یعنی آماده‌سازی دست نوشت برای حروف چینی و خواندن نمونه های چاپی همراه شد و دنیای جالبی برایم ایجاد کرد. موسسه فرانکلین فضای جالبی داشت و من تقریبا در تمام قسمت های اصلی آن کار کردم. حدود سال ۱۳۴۴ بود که رمان تازه منتشر شده وداع با اسلحه، اثر همینگوی، می‌خواندم و از روی کنجکاوی با اصل انگلیسی آن مطابقت می دادم. چند صفحه ای که جلو رفتن احساس کردم جاذبه رمان بیش از آن است که اجازه دهد ذهنم با رفتن از ساختار یک زبان به زبان دیگر مرتبط قطع و وصل شود و از آنجایی که قادر نبودم مستقلاً متن انگلیسی را بخوانم تصمیم گرفتم فقط متن فارسی آن را که نجف دریابندری ترجمه کرده بود بخوانم و هر جایی که ترجمه فارسی برایم گیری یا ابهامی داشت به انگلیسی مراجعه کنم. برنامه بسیار جالبی شد و تا آخر کتاب به همین روال پیش رفتم. تداوم لذتم - لذت از متن - را با مقابله جمله به جمله نشکستم و سوی دیگر، چنانچه با ابهامی روبرو می شدم به اصل اثر مراجعه می کردم و لذتی وصف ناپذیر از رفع ابهام می بردم. مواردی را که به نظرم اشکال دار می آمد در حاشیه کتاب فارسی علامت زدم و کتاب را به دریا بندری که در آن زمان «ادیتور ارشد» فرانکلین بود دادم و فکر می‌کنم بنا به پیشنهاد ایشان بود که مرا از پخش نمونه خوانی به بخش ویرایش منتقل کردند.

بخش ویرایش انتشارات فرانکلین، که در آن زمان بخش «ادیتوریال» نامیده می شد، دنیای جالبی بود و این تازه زمانی بود که بزرگانی چون کریم امامی، شمس الدین ادیب سلطانی، مهشید امیرشاهی، احمد سمیعی و احمد میرعلایی به آنجا نیامده بودند و ویرایش به معنای دقیق کلمه شکل نگرفته بود. در این دوره بود که دست نوشت ترجمه رمان با شکوه موبی دیک ملویل را، که پرویز داریوش روی کاغذهای بی خط دراز و باریک و با خودنویس آبی ترجمه کرده بود، به من داده بودند تا نمونه های چاپی آن را بخوانم و غلط گیری کنم. اصل انگلیسی کتاب نیز پیش من بود و برخی جاهای ترجمه را از روی علاقه شخصی با آن تطبیق می دادم. ترجمه داریوش فضای کلی اثر را خوب بازسازی کرده بود و خواندنش بسیار لذت بخش بود، اما از جاهایی شتاب گرانه رد شده بود که نیاز به دستکاری داشت. دست نوشت داریوش نشان می داد که هیچکس در آن تغییر نداده است، زیرا همان طور که اشاره شد هنوز بخش ویرایش تکوین نیافته بود. وظیفه مقابله ترجمه با اصل، چه زمانی که در بخش ویرایش بودم و چه زمانی که در دفتر دایره المعارف فارسی با بزرگانی چون غلامحسین مصاحب، احمد آرام، زریاب خوئی و شفیعی کدکنی کار می کردم، کاری بود که من بسیار آن را دوست داشتم. انگار وقت بی انتها بود. هیچ کس به ما نمی گفت چه وقت باید کار را تحویل دهیم. دست نوشت را، چه کتاب در بخش ویرایش و چه مقاله در بخش دایره المعارف فارسی، همراه با اصل اثر جلوی خود می گذاشتیم و در حالی که انواع منابع ایرانی و خارجی گرداگرد ما را گرفته بود با فرصت تمام کار را به پایان می‌بردیم. در فرآیند مقابله، تواناییها و ناتوانیهای دو زبان بسیار خوب آشکار می‌شود. برای کسی که در این حوزه کار کرده باشد، بسیاری از قضاوت ها درباره کم و کیف ترجمه‌ها سبک و سطحی جلوه می‌کند. پیچ خم هایی در این کار هست که تنها در جریان عمل می‌توان به آنها پی برد. در این جا بود که من، قبل از اینکه با اندیشه‌های یوجین نایدا درباره ترجمه آشنا شوم، تا قبل از این که بعدها در دوران گذراندن دوره زبان شناسی همگانی در دانشگاه تهران ضمن درک محضر بزرگانی چون هرمز میلانیان و محمدرضا باطنی با فرضیه ساپیر-ورف آشنایی یابم، در عمل و با تجربه شخصی دریافتم که ترجمه به معنای کامل و دقیق کلمه امکان پذیر نیست.

علاقه به مسائل زبان شناسی، به خصوص مسائل مربوط به ترجمه، همراه با مشغله ویراستاری زمینه مناسبی بود برای تحقیق درباب ترجمه.

سالهای بعد مطالبی نظری درباره ترجمه، به زبان فارسی، منتشر شد. احتمالاً اولین مقاله‌ای که در زمینه نظریه ترجمه به فارسی منتشر شد، مقاله ای بود با عنوان «اصول و روش ترجمه»، نوشته نایدا به ترجمه فریدون بدره ای که در کتاب الفبا (شماره سوم زمستان ۱۳۵۲) به چاپ رسید. سپس کتاب‌های پازار گادی، صفارزاده و میمندی نژاد منتشر شد که وارد جنبه نظری کار نشده بودند. در واقع، قبل از انقلاب اسلامی ایران، به استثنای مقاله نایدا اثر نظری قابل توجهی به زبان فارسی در باره ترجمه منتشر نشده بود. در سال‌های بعد از انقلاب موج بحث درباره مسائل ترجمه بالا گرفت و این امر دو علت داشت. اول اینکه موضوع ترجمه در یکی دو دهه اخیر دوباره مطرح و کتابها و مقالات زیادی در این باب منتشر شد. دوم اینکه این امر خوشبختانه با سالهایی در ایران مقارن می شد که تمایل شدید و گسترده برای وارد کردن علم و اطلاعات خارجی به زبان فارسی پیدا شده و در نتیجه مباحث مربوط به ترجمه داغ بود و در همین دوران بود که مقالات و کتاب‌های چندی در زمینه ترجمه به فارسی نوشته و ترجمه شد و بعدها نیز به پیشنهاد نگارنده دوره هایی برای آموزش ترجمه و ویرایش در مرکز نشر دانشگاهی دایر گردید. اکنون نیز تقریباً تمام مباحث اصلی ترجمه در مجله ارزشمند مترجم مطرح می‌شود.

یکی از مباحث نسبتاً جدید زبان شناسی که بخش عمده‌ای از این رشته را در یکی دو دهه اخیر وی به سوی خود کشانده و هنوز نیز جریان عمده ای در این حوزه است، مبحث تحلیل گفتمان است که بر مباحث مربوط به نقد ادبی و ترجمه تاثیری چشمگیر داشته است. و به نظر می رسد در ایران جریان نقد ادبی و بخس های انتقادی درباره ترجمه، هر دو، در دورانی که گفتمان در اروپا و آمریکا داغ بوده تاثیر لازم را از آن نگرفته است. این امر حتی در کار ویرایش نیز در ایران به چشم می خورد. پرداختن به بحث های کم ارزش لغوی و برداشتی سطحی و تحت اللفظی از ترجمه نشان از ناآشنایی با مباحث مربوط به گفتمان است که این روزها در دنیای زبان شناسی حضوری قوی دارد. شاید بتوان گفت که به طور کلی در بحث های مربوط به نقد ادبی و به خصوص ترجمه در ایران پرداختن به مسائل مربوط به فصاحت به قیمت کنار گذاشتن کامل مباحث مربوط به بلاغت صورت گرفته است در حالی که هیچ اثری، چه تالیف و چه ترجمه، چنانچه فاقد بلاغت باشد، فصاحتش با ارزش نخواهد بود. البته این امر دلایل گوناگون دارد که یکی از مهمترین آنها این است که در تاریخ زبانشناسی جدید در همین یکی دو دهه اخیر بود که زبان شناسان به این نتیجه رسیدند که حوزه بحث در زبان را نباید تنها در محدوده جمله نگه داشت. تنها همین اواخر بود که زبان شناسان واحد زبان را نه فقط جمله بلکه واحدهای بزرگ تر دانستند و همین جا بود که زبان شناسی متن آغاز شد و کسانی نظیر بارت و فوکو و اکو نیز در عرصه ادبی و فلسفی آن را خوب پروراندند. مباحث ادبی سنتی ما در گذشته، هم به فصاحت (بحث درسطح جمله) نظر داشت و هم به بلاغت (بحث درسطح متن). به نظر می‌رسد یکی از دلایل غیبت مباحث بلاغی در مباحث ترجمه در ایران مشکل بودن ذاتی آن باشد. فصاحت را راحت‌تر می‌توان مهار کرد تا بلاغت. کتابی که اخیراً به عنوان هنر ویرایش، اثر رابرت گاتلیب، سرویراستار معروف، به فارسی منتشر شده اثری است که جایش و در واقع دیدگاهش در ایران خالی بوده است. گاتلیب در سخنانش به من بنیادهای زبانشناختی دیدگاه خود در ویرایش اشاره‌ای نکرده و لزومی هم در آن نبوده است اما به وضوح می‌توان دید که او با گفتمان آشناست و نگاهی بلاغی به ویرایش دارد نه صرفا دستوری. البته بدون تردید می توان گفت که تعداد چنین ویراستارانی در ایران بسیار اندک است و تربیت کردن آنها نیز، برخلاف تربیت کردن ویراستارانی که تنها به اصلاح دستوری جمله می‌پردازند و دست بالا بر دستور زبان احاطه دارند، فرایندی بسیار طولانی و کم وقوع است.

نوشته حاضر حول محور چنین مباحثی می چرخد. شاید در یک جمله بتوان گفت که این اثر ادعانامه ای است علیه ترجمه تحت اللفظی و دفاعیه ای است از ترجمه های خوانا‌یی که این روزها گاه می کوشند آنها را به بهانه ترجمه های "غیر دقیق" از میدان برانند. به نظر می رسد همان حال و هوایی که در قرن نوزدهم بر ترجمه حاکم بود، یعنی وجود برداشتی مکانیکی از موضوع صحت و امانت در ترجمه و تسلیم محض در برابر ساختار های زبان مبدا، و فعالیت‌های ترجمه در سال‌های اخیر غلبه یافته است(صلح جو، ۱۳۷۲). در این کتاب، کوشش نگارنده این بوده که مبحث جدید گفتمان را در قالب نوشته‌های فارسی بیان کند و ارتباط مسائل ترجمه را با این مفهوم شرح دهد. هر چند این اثر نوشته نسبتا تخصصی است و به موضوعی می پردازد که در ایران نسبتاً تازه است، اما می‌توان گفت که مطالعه آن نه فقط برای دانشجویان رشته زبانشناسی و ترجمه بلکه برای کسانی که به مباحث ترجمه علاقمندند و همچنین برای مترجمان ای که عملاً در کار ترجمه اند مفید است. بی مناسبت نیست که این مقدمه را با سپاس از داریوش آشوری به خاطر ساختن واژه بسیار خوب و "گفتمان" در برابر discourse و از لطف الله یارمحمدی به خاطر اعلام این نوساخته در «دومین کنفرانس زبان شناسی نظری و کاربردی» (تهران، ۱۳۷۳) به پایان بریم.

واژه‌گان کلیدی: کتاب اصول و روش ترجمه،قواعد ترجمه

یک پیشنهاد خوب از بخش آموزش پژوهش ساوالان؛

همین حالا برای ثبت سفارش خدمات آنلاین پژوهش ساوالان و قیمت‌گذاری رایگان کلیک کنید.

تماس با کارشناسان پژوهش ساوالان: 3007 6600 021/ 01 25 40 55 021/ سامانه پیامکی: 5000203241 / تلگرام 88 16 839 0912

​تماس مستقیم: 3007 6600 021/ 01 25 40 55 021/ 88 16 839 0912/ 56 07 574 0930 / بازرسی: 61 07 574 0930

قیمت‌گذاری و مشاوره به صورت رایگان است.

درباره خدمات آنلاین پژوهش ساوالان:

| پژوهش ساوالان | چاپ و پذیرش مقالات در ژورنال ها و مجلات تخصصی ISI،ISC و بین المللی

| پژوهش ساوالان | ترجمه تخصصی انگلیسی و فارسی - ترجمه فوری - ترجمه عربی

| پژوهش ساوالان | ویراستاری فوری نگارشی و محتوایی پروژه های سازمانی و دانشگاهی و عمومی